PODSTAWY PRAWNE DZIAŁANIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Zasady samorządności terytorialnej wywodzone z Konstytucji:

• zasada pomocniczości (subsydiarności) – wyrażona wprost w preambule konstytucji. Ma umacniać uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Zasada ta oznacza, iż w odniesieniu do administracji publicznej, zadania powinny być realizowane na najniższym poziomie, przy zapewnieniu środków proporcjonalnych do osiągnięcia zamierzonego celu.
  Podstawową rolę w administracji publicznej powinien odgrywać samorząd terytorialny, a w ramach jego struktur gmina. Uwidocznione jest to w n/w artykułach Konstytucji
  Art. 15 ust. 1 zobowiązuje do decentralizacji władzy publicznej
  Art. 163 ustanawia domniemanie zadań publicznych na rzecz samorządu terytorialnego
  Art. 164 ust. 1 wyznaczający gminie podstawowe miejsce w systemie samorządu terytorialnego.

Art. 15 ust. 1 Konstytucji: Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
Art. 163 Konstytucji: Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
Art. 164 ust. 1 Konstytucji: Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.

• zasada samodzielności samorządu terytorialnego – można ją wprost wyprowadzić z art. 165 ust. 2 Konstytucji. Zasada ta oznacza, że samorząd samodzielnie realizuje przekazane mu zadania publiczne, zarówno własne, jak i zlecone. Zadania publiczne realizuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Podstawowe znaczenie z punktu widzenia samodzielności samorządu terytorialnego ma art. 165, który wyposaża jednostki samorządu terytorialnego w osobowość prawną oraz wprost ustanawia sądową ochronę samodzielności jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 165 ust. 1 Konstytucji: Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
Art. 165 ust. 2 Konstytucji: Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Konsekwencją przyznania jednostkom samorządu terytorialnego osobowości prawnej jest kolejna norma konstytucyjna, stanowiąca, iż jednostkom przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe, które wspólnie tworzą mienie danych jednostek.

Kolejnym wyrazem samodzielności jednostek samorządu terytorialnego jest art. 167 ust. 1, który zapewnia jednostkom udział w dochodach publicznych.

Art. 167 ust. 1 Konstytucji: Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

Także samodzielność w zakresie tworzenia własnego ustroju – art. 169 ust. 4 wspólnie z postanowieniami ustaw ustrojowych kształtuje ramy organizacji gminy, powiatu i województwa.

Art. 169 ust. 4 Konstytucji: Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące.

Sądowa ochrona samodzielności samorządu oznacza, że w przypadku naruszenia samodzielności konkretnej jednostki, powinna ona mieć możliwość dochodzenia swoich praw przed niezawisłym sądem. Dlatego ustawodawca ma obowiązek poddać jurysdykcji sądu sprawy naruszenia samodzielności samorządu, zarówno w obszarze prywatnoprawnym, jak i publicznoprawnym. To z kolei oznacza, że poszczególne jednostki samorządu terytorialnego powinny mieć możliwość dochodzenia swoich praw przed sądami powszechnymi, administracyjnymi, a także przed TK.

• zasada demokracji przedstawicielskiej – można ją wynieść z art. 169 ust. 1 Konstytucji. Zasadę i tryb wybory określa odrębna ustawa. Wyjątkiem od zasady określonej w ustawie jest referendum. Konstytucja ustanawia tryb referendum obligatoryjnego oraz fakultatywnego.
  Na poziomie konstytucyjnym ustawodawca przewiduje 2 kategorie podziału samorządu terytorialnego – na organy stanowiące i organy wykonawcze. W efekcie tego, ustawy kształtujące organizację poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, muszą ustanawiać te organy, a poszczególne j.s.t. są zobowiązane do ich wyborów (na poziomie gminy, powiatu i województwa).
  Samorząd w swoim działaniu realizuje zasady demokracji bezporedniej (wybory, referendum), oraz posredniej.

Art. 169 ust. 1 Konstytucji: Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.

• zasada wolności zrzeszania – na poziomie konstytucyjnym zagwarantowano jednostkom samorządu terytorialnego prawo zrzeszania się (art. 172 ust. 1), przy czym nie unormowano tego prawa, pozostawiono to ustawodawcy zwykłemu. Zrzeszanie opiera się na zasadzie dobrowolności. WYJĄTEK! W drodze ustawy wprowadzono obowiązek zrzeszania się w mieście stołecznym Warszawy.
  Ustawodawca zagwarantował jednostkom samorządu terytorialnego możliwość zrzeszania się w międzynarodowych zrzeszeniach – prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń oraz współpracy ze społecznościami innych państw (art.172 ust. 2). Te prawa są jednak ograniczone interesem państwa i wymagają zgody ministra właściwego ds. spraw zagranicznych.
  (Prawo zrzeszania się samorządów jako osób prawnych w związki komunalne, jest wyjątkiem od zrzeszania się dotyczącego osób fizycznych).

Art. 172 ust. 1 Konstytucji: Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się.
Art. 172 ust. 2 Konstytucji: Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Źródło - Konstytucja, rozdział VII – art. art. 163 – 172
Grafika - https://pixabay.com/pl/sprawiedliwo%C5%9Bci-pomnik-2060093/