Kime Göre ? Neye Göre?

Biz Türk'lerin astronotu olarak düşüneceğiniz iki kişinin uzayda ama uzayın en zifiri karanlık yerinde olduğunu düşünün. Burası öyle bir yer ki astronot, sadece bir kaç metre etrafını görebiliyor olsun. Onun haricinde etrafta bir tanecik yıldız ışığı dahi olmadığını varsayın. Hani İngilizce'de bir laf vardır ya çoğumuz duymuşuzdur; 'In the middle of nowhere' yani hiçliğin ortası... İşte öyle bir yerden bahsediyorum. Bomboş bir uzay.

Kim Hareket Ediyor?

Bu iki astronotumuzun birinin adı "Fenasi" olsun. Diğerinin adı da "Rahim". Fenasi'nin astronot kıyafetinin üstünde bir mavi ışık olsun sadece ve durmadan yanıp sönüyor olsun. Fenasi kendisini uzay boşluğunda öööylece duruyor olarak hissetmektedir. Tam o şekilde beklerken karşıdan kırmızı bir ışığın yanıp sönerek kendisine doğru yaklaştığını görüyor. Kırmızı ışık yavaşça yana söne yanına kadar yaklaşıyor, sonra da yanından geçip gidiyor. İlginçtir, aynı şeyi Rahim de iddia ediyor. Diyor ki; "ben burada beklerken, karşıdan mavi bir ışık yanıp sönerek yanıma kadar yaklaştı, sonra yanımdan geçti gitti". Her ikisi de haklı. Çünkü her ikisi de duruyordu. Peki kim hareket ediyordu? Aslında her ikisi de hareket ediyordu. Aslında bu durum Göreli olmak dediğimiz şeyin kendisidir. Bakın yalnızca dikkat edin Görelilik Teorisi demiyorum, göreli olmak diyorum. Etrafta her hangi bir gezegen ya da karşılaştırılabilecek bir nirengi noktası olmadığı için herkes haklıdır. Burada söz edilebilecek tek şey bir şeyin bir şeye göre bir hareketi olabileceğidir. Fenasi Rahim'e göre hareket halindedir. Rahim de Fenasiye göre bir hareket halindedir.

_Kaynak

---

Mutlak hareket diye bir şey yoktur. Hareket, yalnızca 'bir şeyin bir başka şeye göre hareketi' şeklinde ifade edilebilir.

Kuvvet Uygulanınca İşler Değişir.

Bir cismi iş yapmaya zorlayan etkidir kuvvet. Bir cismin bir yerden bir yere gitmesi dahi fizikte iştir. İş varsa enerji de vardır. Fenasi ve Rahim az önceki örnekte hiç bir kuvvete tabii değillerdi. O nedenle her biri kendisinin durduğunu, karşısındakinin hareket etmekte olduğunu iddia ediyorlardı. İkisi de haklıydı. Çünkü içkin olarak hiç bir şey hissetmiyorlardı. Onları ileriye-geriye ya da yukarıya-aşağıya doğru gittiklerini hissettirecek hiç bir kuvvetleri yoktu. Şimdi Fenasi'nin arkasında bir jet motoru olduğunu düşünelim. İstediği zaman elindeki düğmeye basıp roketini ateşleyebilsin ve bu sayede hareket edebilsin. Eğer Fenasi karşısında beliren yanıp sönmekte olan kırmızı ışığı gördüğünde elindeki düğmeye basıp roketini ateşlerse, bu defa o kırmızı ışığa doğru hareket etmekte olduğuna emin olacaktır. Çünkü onu arkasnından ittirip hareket ettiren roketin ittirişini içkin olarak hissedecektir. Bu durumda etrafta yine hiç bir şey olmasına gerek yok.

_KaynakKaynak

Sabit Hız ve Sabit Doğrultudaki Hız Görelidir.

Ama işin içerisine kuvvet girmişse sabit hızdan söz edemeyiz. Sabit hız, birim zamanda eşit miktarda yol alınması anlamına gelir. Yani sabit hızla giderken 1. saniyede 10 m/sn ile gidiliyorsa, 2. saniyede de 10 m/sn ile gidiliyordur. 1115. saniyede de... Ama eğer sabit olmayan bir hızla gidiliyorsa bu durumda 1. saniyede 10 m/sn ile gidiliyorsa 2. saniyede 15 m/sn hızla gidilebilir. 3. saniyede de 25 m/sn hızla... İşte sabit olmayan hız aslında bizim ivmeli hareket dediğim şeydir. İvmeli bir hareket söz konusu ise, birim zaman aralıklarıyla değişen bir kuvvet e maruz kalınıyor demektir. Bu ivme dediğimiz şey içsel (içkin) bir durum oluşturur ve o anda hareket edilmekte olduğunu hissettirir.

Uzaya Gerek Yok Dünyadan da Örnek Verilebilir.

Yukarıdaki örneklerimde hep hiç birşeyin olmadığı uzay ortamını kullandım. Bunu olayı mümkün olduğunca yalın hale getirip etraftaki cisimlerin referans noktası olmaması için yaptım. Ama dünyada da biz bu durumu bolca yaşıyoruz. Bir trenle seyahat ediyorsunuz. Uyuyakaldınız. Birden bir uyandınız ve kompartımanınızın penceresi önünden bir tren daha geçtiğini görüyorsunuz. O tren de etraftaki tüm cisimleri perdeleyip kapattığı için hangi trenin, sizinkinin mi yoksa , o trenin mi hareket ettiğini anlayamıyorsunuz. Çünkü treniniz dümdüz bir yolda hiç sarsılmadan gidiyor. Amaaa ne zaman treniniz bir viraja girdiğinde ve siz biraz savrulduğunuzda işte o zaman treninizin hareket ettiğine emin olabilirsiniz.

Genel Görelilik ve Zaman İlişkisi

Özel ve Genel Görelilik kuramları Einstein'ın bize gösterdiği iki akıl uçuklatan teori. Özel görelilik yukarıda anlattığım şeylerin daha da ötesi oluyor. Eğer bu sözünü ettiğim hareketler ışık hızına yakın hızlarda gerçekleşirse, o zaman zamanda ve boyutlarda değişmeler başlıyor. Genel görelilik ise çok daha akıl uçuklatıcı. Eğer bir karadelik gibi çekim etkisi inanılmaz yüksek bir cismin kütleçekimine maruz kalırsak, bizim zamanımız bizi dışarıdan izleyen bir başka gözlemcinin zamanına göre inanılmaz ölçülerde değişiyor. Yani aslında nano ya da femto saniyeler kadar küçük seviyelerde dahi olsa bir apartmanın (gökdelenin) en üstündeki yaşayan biriyle en altta yaşayan birinin yaşları arasında bir fark olacaktır. Hatta, bunun deneyi bile yapıldı ve kanıtlandı. İkiz kardeşlerden birisi 1 seneyi aşkın bir süre dünyanın yörüngesindeki uzay istasyonunda zaman geçirirken, diğer kardeş dünyada yaşadı. Ve astronot olan dünyaya dönünce diğerine göre biraz daha genç kaldığı anlaşıldı.

_Kaynak

Burada iki çeşit göreliliğin de etkileri gözlemlenebilmiştir. Dünya yüzeyine göre 27,000 km/sa hızla hareket eden uzay istasyonundaki kardeş, bu göreli hareketten ötürü, tam da özel göreliliğin söylediği gibi, dünyadaki kardeşine göre zamanı daha yavaş geçirecektir. Ama genel göreliliğe göre de kardeşine göre birazcık daha hızlı geçirecektir. Uzaydaki kardeş, dünyadaki kardeşine göre, özel görelilikten ötürü her gün 28 mikrosaniye daha genç kalmıştır. Ama genel görelilikten ötürü de her gün 3 mikrosaniye daha yaşlı olmuştur. Toplamda ise uzaydaki kardeş, dünyadaki kardeşine göre göreliliklerden ötürü 25 mikrosaniye daha genç kalmıştır.

Einstein'ı göreliliklerin gerçek olabileceğine ikna eden ve bu düşüncelerin aklında belirmesine neden olan şeyler de aslında bu ivme olaylarıdır. Yani bir karadeliğin ya da bir yıldızın çekim etkisinin çok yakınında zamanın inanılmaz derecede yavaş geçiyor olmasının özünde böyle bir açıklama bulunmaktadır. Siz çok büyük kütleli bir yıldızın yanında ya da bir karadeliğin yakınlarında öylece durmazsınız. Hareket halindesinizdir.

Evrende Her Şey Ama Her Şey Hareket Halindedir. Durağan Hiç Bir Şey Yoktur. O Nedenle Mutlak Durgunluktan Bahsedilemez!

Karadeliğin yanındada olsanız, burada evinizde herşeyin size göre duruyormuş gibi göründüğü evinizde de olsanız, aslında durmuyorsunuz, her bir şeye göre hareket halindesiniz. Karadeliğin yanındayken aslında karadeliğe (ya da yıldıza) doğru ivmeli bir şekilde düşüyorsunuz. Ve gittikçe ışık hızına biraz daha yaklaşıyorsunuz. O nedenle sizinle aynı ivmeyi yaşamayan dışarıdaki gözlemcilere göre de zamanı hatta boyutları farklı şekillerde yaşıyorsunuz.

Zamanın Durması

Bu mümkün müdür gerçekten yahu? diyeniniz olmuştur bu satırları okurken. Evet mümkündür. Bu birbirinden muhteşem 2 teoriye göre mümkün olan her şey gerçekten de mümkün olabiliyor. Zamanın durması mümkündür. ama neye göre, kime göre... Şimdi klişe laf, karadeliğin tam merkezinde zamanın tamamıyla durduğunun söylenmesidir. Ama kime göre? Tabiki de karadeliğin içine düşmüş olan zavallıya göre değil. Dışarıdan (güya teorik olarak) onu izleyen gözlemciye göre karadeliğin içindeki adamın zamanı durmuş oluyor. Hadi bu biraz uç bir örnek oldu o zaman hemen özel göreliliğe göre zamanın durmasından bahsedelim. Işık hızıyla gidilebilseydi. Zaman dururdu. Ama kime göre ve neye göre? Bittabiki de dışarıdan o ışık hızında giden kişiye bakan gözlemciye göre. Ama ışık hızıyla hareket etmekte olan adam için herşey olduğu gibi aynı hızda akmaya devam ederdi. O hiç bir şey farketmezdi. Zamanınız varsa 40 küsür dakikanızı alacak şu belgeseli izlemenizi tavsiye ederim. Belgesel Türkçe ve 'iyiki de izledim' dedirten cinsten bu konuları anlatıyor.