Aksakallı Macar Profesör Antal Réthly Efendi - Bölüm 2

Meteoroloji Ağının Kurulması ve Anadolu Yolculukları

Türk Hükûmeti, 1924 yazında ilk defa meteorolojiye ait hizmetin düzenlenmesi için Réthly’den bir plan talep etmişti. Bu plana göre ilk etapta yapılacak işler Réthly’e göre şöyle idi:

'İlk incelememe göre üç rasathane kurulabilir: Ankara’da, İstanbul’da ve Erzurum’da. Yani biri batıda deniz seviyesinde, okyanus ikliminde; diğeri ülkenin yeni başkentinde, 1000 m. yükseklikte, temiz karasal iklimle en karakteristik step bölgesinde, üçüncüsü Erzurum, doğu sınırında 2200 m. olan yüksek yere ait bir iklimde. Üç rasathane dışında on 1. ve kısmen 2. sınıf istasyon, ayrıca 50 yağmurölçer istasyonu planladım.'

Réthly’nin bu çalışmalarından bahseden ve 1927 yılında Az Idöjárás dergisinde yayımlanan raporuna göre onun;

“1926 Ocağında yaptığı çalışma programına göre Ankara’da Meteoroloji Enstitüsü’nün kurulmasından başka, İstanbul yakınında Halkalı’da ayrıca Erzurum’da birer rasathane niteliğinde birinci sınıf istasyondan, bundan başka 12 ikinci ve 45 üçüncü sınıf ve de 80 plüviyometre (yağmurölçer) istasyondan bahsetmesinden”

ilk plana göre ihtiyacın arttığı anlaşılmaktadır.

Resim

Ancak Türkiye’nin olağanüstü zor malî idaresi hesaba katılırsa, planlanan gelişmelerin hemen gerçekleşemeyeceği anlaşılıyordu. Réthly istasyonların ülkenin bütün bölgesinde mümkün mertebe düzenli dağılması için çaba harcamıştır. Böylece ülkenin her yerinden alınacak meteoroloji verileri sağlıklı bir şekilde işlenecek, işlenen bu verilerle ülke kendi öz değerleri ile tarıma dayalı bir kalkınma yaşayabilecekti.

Réthly'in klasik düzende çalışan bir görevli olmadığı, işini ve Türkiye'yi sahiplendiği de söylenebilir. Ankara Meteoroloji Enstitüsü’nden yazdığı 11 Mart 1926 tarihli mektubunda:

“geri dönüşünün belirsiz olduğu ve Derneğin önemli bir görevlisinin konumunu sürekli şekilde boş bırakmanın mümkün olamayacağı gerekçesiyle Macar Meteoroloji Cemiyeti Genel Sekreterliği’nden istifasının kabul edilmesini”

rica eder.

Réthly, önce Ankara’da deniz seviyesinden 970 m. yükseklikteki Etlik’te düzenli meteorolojik gözlemlerine başlar. Ayrıca Ankara’da termometre kulübeleri hazırlatarak seçilen istasyon yerlerine dağıtır. Cihazları daha sonra bizzat kurar ve asistanı yardımıyla gözlemleri öğretir, Ankara merkezine günlük şekilde veri sağlamayı başlatır. Ankara’daki gözlem istasyonu 1926 yılı Ocağı’nda çalışmaya başladığı zaman İstanbul’a gider. Halkalı’da birinci sınıf istasyonu düzenleyerek Ocak ayı sonunda gözlemlerin başladığı Edirne’ye geçer. Ardından Eskişehir’de tohum ıslah eden bir enstitüde bir meteoroloji istasyonu kurulmasına başlar.

Réthly’e göre istasyonun, şehrin tamamen dışında serbest bir alanda ideal bir mevkii vardı. Gözlemleri de büyük titizlikle yaptıktan sonra, her zaman İç Anadolu ağının önemli bir gözü olur .Buradan, Anadolu’nun en önemli tahıl yetiştiren bölgesine Konya’ya, sonra ülkenin ilk şeker fabrikasının inşa edildiği ve fabrikanın Alman uzmanlarının acilen istasyon kurulmasını istedikleri Alpullu’ya gider.

Réthly’nin Eskişehir ve özellikle Konya izlenimi oldukça ilginçtir. Réthly, Konya’daki çalışmaları sırasında tanık olduğu hadiselerden yola çıkarak “Türk ve Macar ulusları arasında var olan birtakım ortak özellikleri”saptamıştır:

'Eskişehir istasyonunda yapılan ilk kontrol sonucu çok iyi idi. Bununla birlikte Konya’da talimatlar vermenin yeterli olmadığına, aynı zamanda son çiviyi çakmadıkça, bütün direkler ayakta durmadıkça istasyonu terk etmemek gerektiğine kanaat getirdim. Çünkü her şeye söz vermelerine rağmen- Türk hayır demeyi bilmiyor- uygulama için gerekli enerji eksikti.'

'Fakat, onu yurtta nöbetçi olarak yaptığım yolculuklarımda çok defa tecrübe ettiğim gibi, bu bizde de böyle. Bu enerjisizlik Türklerle kardeş çizgimiz. Böylece Konya’da istasyonu yeniden düzenlemek gerekiyordu. Ama maalesef burada bu sefer dahi çok şansım bile yoktu; nasıl olabilirdi ki! Zira sadece Tarım okuluna bakan sadece okulun müdürü vardı. Oysa yazlık işler halen devam ediyordu.'

Devam Edecek...

Aksakallı Macar Profesör Antal Réthly Efendi Yazı Dizisi

Bölüm 1