Zdarzyło to się... 570 lat temu. Konstanty XI ostatni bazyleus.

Konstantyn Paleolog został obwołany cesarzem bizantyjskim w dniu 6 stycznia 1449 roku w Mistrze, gdyż w tym czasie sprawował rządy w despotacie Morei – jednej z ostatnich posiadłości bizantyńskich na Peloponezie, a z uwagi, że jego bracia Tomasz i Demetriusz również rościli sobie prawo do cesarskiego tronu, nie było czasu, żeby zwlekać z przejęciem władzy do chwili przybycia do Konstantynopola i oficjalnej koronacji z rąk patriarchy bizantyńskiej stolicy Grzegorza III Mammasa w Hagia Sophia. Konstanty XI Paleolog był ostatnim bazyleusem Cesarstwa Bizantyjskiego, panował, aż do bohaterskiej śmierci w czasie nieudanej obrony Konstantynopola przed Turkami w dniu 29 maja 1453 roku.

Zanim Konstantyn Paleolog zasiadł na tronie cesarskim wspomagał swojego brata cesarza Jana VIII sprawując urząd despoty w Morei, w roku 1444 wykorzystując zaangażowanie wojsk sułtana Murada II w odparcie nadciągających z Europy wojsk pod dowództwem króla Polski i Węgier, Władysława III Warneńczyka, z sukcesem pomaszerował na północ z Koryntu, w ten sposób opanował terytorium antycznej Grecji, aż po góry Pindos. Niestety dla Konstantego wojska osmańskie poradziły sobie w Bułgarii i w listopadzie 1446 roku ruszyły do Grecji, którą to szybko zdobyły. Sułtan Murad II wymusił na Konstantynie hołd wasalny oraz roczny haracz.

Po śmierci cesarza bizantyjskiego Jana VIII rozpoczęła się bratobójcza rywalizacja o cesarski tron, oprócz Konstantyna prawo do niego rościli sobie również jego bracia Tomasz i Demetriusz. W Cesarstwie Bizantyjskim w przeciwieństwie do dworów zachodnioeuropejskich nie obowiązywała kolejność starszeństwa w dziedziczeniu tronu. Cesarzowa Helena, matka całej trójki, nalegała na proklamowanie cesarzem Konstantyna, w związku z czym wysłała do sułtana poselstwo, aby go poinformować o sowich planach, sułtan Murad II zaaprobował Konstantego. Nowy cesarz próbował zapewnić sobie bezpieczeństwo ze strony Turków przez mariaż z jedną z krewnych sułtana, jednak nic z tych planów nie wyszło.

Ponadto dwa lata po objęciu tronu przez Konstantyna XI umiera w 1451 roku sułtan Murad II, jego miejsce zajmuje 19-letni syn Mehmed II, którego główną ambicją życiową staje się zdobycie Konstantynopola. Jedną z pierwszy rzeczy, którą uczynił młody sułtan to budowa twierdzy Rumeli Hisar po europejskiej stronie Bosforu, miała stanowić uzupełnienie zbudowanej w latach 1393-1394 przez sułtana Bayezida I Błyskawicę twierdzy Anadolu Hisar po anatolijskiej stronie Bosforu. Twierdze po obu stronach cieśniny pozwalały Turkom kontrolować cały ruch morski między Morzem Czarnym i Morzem Śródziemnym.

Cesarz Konstanty XI potrafił odczytać plany młodego sułtana, zdawał sobie sprawę, że tylko kwestią czasu jest oblężenie Konstantynopola przez wojska osmańskie. Sytuacja ekonomiczna Cesarstwa Bizantyjskiego była nie do pozazdroszczenia, cesarzowi co prawda udało się zebrać fundusze żeby zgromadzić odpowiednie zapasy na zbliżające się oblężenie miasta, a także naprawić stare mury Teodozjusza, ale nie był w stanie zebrać wystarczających funduszy na zgromadzenie i opłacenie armii na tyle dużej, aby skutecznie obronić miasto przez ogromną armią osmańską. W akcie desperacji cesarz Konstanty XI zwrócił się o pomoc do Jánosa Hunyady’ego - regenta Królestwa Węgier, Alfonsa V Wspaniałomyślnego - króla Neapolu, a także Genueńczyków i Wenecjan oraz papieża Mikołaja V, którego szczera troska nie przerodziła się ostatecznie w żadną wymierną pomoc. Zgodził się również na poparcie unii Kościołów katolickiego i prawosławnego ogłoszonej bullą Laetentur coeli (Niech się radują niebiosa) przez papieża Eugeniusza IV na Soborze florenckim w dniu 6 lipca 1439 roku, co było warunkiem nałożonym przez Kościół katolicki przed udzieleniem jakiejkolwiek pomocy. Cesarz taką decyzją narażał się na krytykę ze strony Kościoła prawosławnego, gdyż unia była w przeważającej mierze krytykowana przez Bizantyńczyków, spośród których większość nie akceptowała związków z Rzymem. Przytaczane wielokrotnie zdanie urzędnika Łukasza Notarasa: "Wolałbym widzieć w Konstantynopolu turban turecki niż papieską tiarę" jest wymownym odzwierciedleniem tych nastrojów. Pogłębiła je nieefektywność pomocy z Zachodu.

Święty cesarz rzymski Fryderyk III wysłał Mehmedowi ultimatum bez pokrycia, a król Neapolu Alfons V Wspaniałomyślny przysłał do Konstantynopola statek z pożywieniem. W miarę możliwości, niewielkiej pomocy udzieliła również Wenecja, której interesy handlowe były zagrożone przez politykę Mehmeda. Ponieważ pomoc zachodnich mocarstw była znikoma, cesarz Konstanty XI liczył na wsparcie ze strony swoich braci z despotatu Morei, ale sułtan Mehmed II spodziewał się takiego obrotu sprawy, w związku z czym zaangażował siłami dywersyjnymi wojska Tomasza i Demetriusza w Morei w 1452 roku. Liczebność armii osmańskiej była wystarczająca do związania posiłków bizantyjskich w Morei i równoczesnego przystąpienia do oblężenia Konstantynopola. Dodatkowo animozje osobiste między braćmi były znacznie silniejsze niż potrzeba zjednoczenia się przeciw Turkom.

^{Mehmed II w drodze do Konstantynopola}

Oblężenie miasta rozpoczęło się zimą 1452 roku, cesarz Konstantyn XI bronił pięćdziesięciotysięczne miasto armią liczącą około siedem tysięcy ludzi, pod murami Konstantynopola stanęła natomiast dziesięć razy większa armia osmańska, z najnowocześniejszą ciężką artylerią oblężniczą. Zgodnie z obyczajem i zwyczajami oblężenia tego rodzaju, sułtan Mehmed II zaproponował cesarzowi warunki kapitulacji przed oblężeniem. Gdyby cesarz przystał na propozycję sułtana, mógłby wraz ze swoją armią opuścić miasto i udać się do Mistry, gdzie zostałby despotem Morei, a jednocześnie wasalem sułtana. Odnotowana została dosłowna odpowiedź cesarza Konstantyna XI:

Poddanie Ci miasta jest poza moją władzą lub ktokolwiek innego, kto w nim mieszka, bo wszyscy z nas, po podjęciu wspólnej decyzji, umrzemy z własnej woli, nie próbując ratować naszego życia.

Sułtan Mehmed II ze swoją armią stanął pod słynnymi murami Konstantynopola w dniu 5 kwietnia 1453 roku, wspomniana artyleria oblężnicza bombardowała rozpoczęła niszczące bombardowanie murów i miasta. W dniu 6 kwietnia 1453 roku cesarz Konstantyn XI opuścił swój pałac i na stałe przeniósł się na mury miasta, żeby osobiście dowodzić obroną miasta. Wciąż miał nadzieję, że spóźniona pomoc z Zachodu w końcu dotrze do miasta i Konstantynopol zostanie ocalony, niestety tak się nie stało. Po złowieszczej ciszy jaka zapanowała po stronie tureckiej w dniu 28 maja 1453 roku obrońcy wiedzieli, że sułtan szykuje armię do zadania ostatecznego ciosu, który nastąpił następnego dnia. Wraz ze wschodem słońca oddziały janczarów wdarły się do miasta przez wyłom pod bramą Świętego Romana.

Cesarz Konstantyn XI, który prowadził swoich ludzi do walki, zginął w dniu 29 maja 1453 roku. Okoliczności jego śmierci wciąż są elementem spornym między historykami, najprawdopodobniej zginął w walce, jak zwykły żołnierz, zdejmując jeszcze przed szturmem wszystkie insygnia, co utrudniło Turkom identyfikacje cesarza, rozpoznano ciało po jedwabnych pończochy z wyhaftowanym w nich orłem. Odcięto mu głowę i nabitą na tyczkę obnoszono po mieście jako trofeum. Według legendy, którą opowiadali sobie dla otuchy mieszkańcy miasta, "kiedy armia osmańska przełamała mury i wkroczyła do Konstantynopola, cesarza miał uratować Anioł, który zamienił go w marmur i ukrył w Złotej Bramie. Tam śpiący władca miał czekać na przebudzenie, aby wyzwolić miasto od niewiernych."

Cesarz Konstantyn XI jest w dobrym, legendarnym towarzystwie. Podobnie jak on na przebudzenie czeka również król Artur, który powróci by ratować Anglię, czy cesarz Fryderyk Barbarosa, który nie utonął, natomiast śpi skamieniały w jaskini w górach Kyffhäuser w Turyngii; siedzi tam przy stole z sześcioma rycerzami, czekając, aż wypełnią się czasy. Kiedy kruki przestaną latać wokół góry, obudzi się i przywróci Niemcom dawną świetność.

Zdobycie, albo jak zwykło się określać te wydarzenie "upadek" Konstantynopola oraz śmierć ostatniego bazyleusa Konstantyna XI Dragazesa doprowadziły do ostatecznego upadku cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy. Sułtan Mehmed II Zdobywca przeszedł do historii jak zdobywca Konstantynopola, który później odbudował i uczynił stolicą imperium osmańskiego.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.