Sözlü Edebiyat Dönemi...

Edebiyat, kişinin duygularını ve düşüncelerini, kendine has bir dil kullanarak, belli kurallar çerçevesinde yazılı veya sözlü olarak dile getirmesidir. Edebiyatın esas amacı estetik ve güzelliktir. Edebi eser oluştururken kullanılan dil ve üslup, kelimelerin seçimi ve çeşitliliği, estetik ve güzelliği önemlidir. Bu durum eser oluşturan yazarın bilgi ve birikimi ve eğitimi ile de yakından ilgilidir.

görsel

Edebiyat yazarın duygu ve düşüncelerini karşı tarafa anlatabilmesi için de bir araç niteliği taşır. Edebi bir eserin incelenmesi için de bulunduğu dönem önem taşır. Eserin oluştuğu dönemde yaşanılan savaşlar, göçler, afetler, kültürel değişimler, yaşanılan aşklar gibi etkiler edebiyata etki eden faktörlerdir. Türk Edebiyatı da kendi içerisinde belli dönemlere ayrılır.Ben bu dönemler arasından sizlere İslamiyet Öncesi Sözlü Dönem Edebiyatını anlatmak istiyorum.

görsel

Türklerin yazıyı kullanmadıkları dönemde oluşan edebiyat çeşididir. Türk toplumlarında Ozan adı verilen ellerinde saz olan şairler bulunurdu. Dini törenlerde ve halkın toplandığı sosyal etkinliklerde bu kişiler destan okur, şiir söylerlerdi. Şiirler yazılamadığı için yayılma şeklide kulaktan kulağa olurdu. Günümüze kadar da ulaşma imkânı bulmuş eserler, bu şekilde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Şiirler Kopuz denilen çalgı eşliğinde söylenirdi. Bilinen şairler arasında ÇUÇU, ARGIN ÇOR TİGİN, KÜLTARKAN isimli şairler yer alırdı.

görsel

Sözlü Edebiyatın Genel Özellikleri Nelerdir Bir Bakalım...

1. Sözlü ürünlerin çıkmasında dini törenler etkilidir ve kavmi özellikler görülür.
2. Şiirler, sığır adı verilen av törenlerinde, yuğ adı verilen yas törenlerinde ve şölen adı verilen toplu ziyafetlerde söylenirdi.
3. Ozan, baksı, kam diye adlandırılan kişiler kopuz adı verilen sazla ve müzik eşliğinde şiirlerini okurlardı.
4. Sözlü edebiyat döneminde Doğal Destanlar adı verilen tür oluşturulmuştur.
5. Nazım birimi dörtlük olmakla beraber, ölçü hece ölçüsüdür.
6. Dildeki kelime sayısı tamamen yabancı dillerin etkisinden uzak ve sınırlı kalmıştır.
7. Doğa olayları, aşklar, kahramanlıklar, ölüm şiirlerin konusu olmuştur. Ürünler genelde anonim kalmıştır.

Sözlü Edebiyat Ürünlerine Örnekler...

1.Koşuk

İslamiyet’ten sonra koşma adını alan,7’li hece ölçüsüyle söylenen, aşk, yiğitlik ve doğa sevgisini anlatan şiirlerdir. Yine kopuz eşliğinde okunur. Daha sonraları halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır.

Koşuk Örneği

Üdiğ mini komıttı
Sakınç manga yamıttı
Könglüm angar emitti
Yüzüm mening sargarur
Aşk beni coşturdu ve heyecanlandırdı
Dert bana geldi be bende toplandı
Gönlüm o güzele meyletti;
Yüzüm o yüzden sararıyor

2.Sav

Dönemin özlü sözleri de denilebilir. Günümüz atasözlerinin ilk hali biçimindedir. Divan edebiyatında ‘’darb-ı mesel’’ adını alır.

Sav Örneği

Ermegüge bulut yük bolur.(Tembele bulut yük olur.)
Yıgaç ucuga yıl teger, körglüg kişige söz değer. (Ağaç ucuna yel değer, güzel kişiye söz değer.)

3.Sagu

Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından söylenen ve ölenin dürüstlüğü, faziletlerinin anlatıldığı sözlerdir.
7’li hece ölçüsüyle söylenir. Divan edebiyatında ‘’mersiye’’, halk şiirinde ‘’ağıt’’ adını almıştır.

Sagu Örneği

Ödlek arığ kevredi
Yunçığ yavuz tovradı
Erdem yeme sevredi
Ajun beği çertilür
Anlamı
Devir iyice kötüleşti
Sefil ve kötüler güçlenip kuvvetlendi
Edep ve erdem iyice azaldı;
Çünkü dünyanın beyi yok oldu

4.Destan (Epope)

Ulusların başından geçen büyük felaketleri, kişisel kahramanlıkları, dini, milli ve sosyal olayları konu alan, uzun manzumeler olarak söylenen ürünlere DESTAN denir.

Destanlarda olağan üstü olaylar anlatılır. İnsanın doğayla ve üstün güçlerle mücadelesi mitolojik ögelerle ve düş gücüyle anlatılır. Günümüze kadar ağızdan ağıza yayılarak gelmişlerdir. Yazının icat edilmediği dönemlerde ortaya çıktıkları için, ulusların tarihi ve kültürlerine ışık tutmada önemli kaynaklardır. Sözlü ürün oldukları için, Türk destanları konusunda kesin bir bilgi yoktur. Çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgilere göre 200 kadar Türk destanı olduğunu ortaya koymuştur.

görsel

Destanlar 3 aşamadan oluşur:

1. Çekirdek(destanın konusu olan olayın gerçekleşmesi)
2. Yayılma( konu olan olayın dilden dile, nesilden nesile yayılması)
3. Derleme(ağızdan ağıza yayılan destanın tüm parçalarının bir şair tarafından toplanıp, derlenmesi)

Bu üç aşamayı geçen destanlara Doğal, geçemeyen destanlara Yapay Destan adı verilir.
İslamiyet Öncesi ve Sonrası olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Destanlara örnek vermek gerekirse;
Yaratılış, Alp Er Tunga, Oğuz Kağan, Ergenekon, Bozkurt, Türeyiş destanları örnek gösterilebilir.

Değerli arkadaşlarım sizlere İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemleri arasında yer alan Sözlü Edebiyatımızdan kısaca bahsetmeye çalıştım.Yazımı sevgili @edebiyat'ın düzenlemiş olduğu yarışma için hazırladım.Kendisine teşekkürlerimi belirtmek isterim.Konu seçimi gerçekten çok güzel olmuş. Sizlere de tavsiyem bu yarışmaya katılmanız yönünde olacaktır.Yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim:)
kaynak
kaynak

Sevgiler,
JUNOSTAR