❓ Nedir bu Steampunk? Cyberpunk? Atompunk? Dieselpunk? ❓

Sanat, tasarım ve teknolojinin pek çok alanında bu kelimelerin kullanıldığına sıkça rastlıyoruz. Bir bilgisayar oyununda, bir kitapta veya dizide hikayenin nasıl bir evrende geçtiğini ifade etmek için kullanılan bu bilim-kurgu alt türlerini araştırıp yazmak istedim...

Steampunk: Kısaca 1837-1901 yılları arasındaki Victoria Devri'nin modern dünya versiyonu desek herhalde yanılmayız. Bu dünyada petrol ve elektrik olmadığı için tüm devinim buhar gücüne bağlı. Karşımıza barutlu basit makineler, Ortaçağ eşyaları, kılıçlar, ok ve yay, mekanik düzenekler, bol bol çarklar, pistonlar ve en önemlisi de buharlı makineler çıkıyor. Bu bağlamda steampunk'ta Endüstri 1.0 Dönemi'nin retrofuturism ile ele alındığını görüyoruz. Historical steampunk ve fantasy steampunk olarak da ikiye ayrılıyor. mago de oz adlı ekşi sözlük yazarı steampunk'ı güzelce özetlemiş:

Steampunk, hep karıştırıldığı siberpunk gibi distopik, kötücül gelecek senaryoları yerine, her şeyin mümkün olabileceği, makinelerin, buharların ve insanların beraber "evrimleşerek" yarattıkları yeni dünyayı ve o dünyadaki yeni insanların ütopik ancak oldukça "gerçekleşebilir" yaşamlarını anlatıyor. Buharlı makinelerle gökyüzünde ilerleyen insanların, sanayi devriminden aniden teknolojik devrime sıçramadan, hâlâ elle çalıştırılan araçlar ve aletlerle dolaşıp havayı, doğayı ve suyu hayatın devamı için elzem sayan steampunk ütopyalarında, hiç kuşkusuz mitleştirilen siberpunk ya da diğer bilimkurgu/fantezi türlerine göre çok daha olumlu bir hava vardır.

Steampunk'a sanat eserleri arasından sinemadan Wild Wild West, Back to the Future Part 3 ve Hugo'yu, oyun dünyasından Dishonored ve Arcanum'u, edebiyattan da Yaylı Bacak Jack ve bazı Jules Verne hikayelerini örnek olarak gösterebiliriz.

(2015 yılında yapılmış bir steampunk fuarı)

Dieselpunk: 1920 ile 2.Dünya Savaşı'nın sonları arasındaki dönemin atmosferini referans alır. Yani bir bakıma 40'lı yıllar hiç bitmemiş gibi düşünebiliriz. Steampunk öğelerini kapsamakla birlikte buhar makineleri yerlerini fosil yakıtlara bırakmıştır ve dolayısıyla da teknolojik anlamda bir ilerleme söz konusudur. Bu kez karşımıza zeplinler yerine pervaneli uçaklar, içten yanmalı motorlar ve tanklar çıkmaktadır. Dieselpunk evrenindeki afişlerde, mobilyalarda, binalarda art deco sanat akımına sıkça rastlanır. Steampunk'tan belirgin farklarını öğrenmek için ekşi sözlük yazarı turk eli'nin yardımına başvuruyoruz:

• Kahverengi-altın sarısı-koyu yeşil tonlar yerine tamamen gri ve grimsi tonlara sahiptir.
• Alet ve edevatlar narin ve hafif değil tam tersine ağır, tombul, hantal ama sağlamdır.
• Kömür, su buharı ve bacaların yerine benzin, egzoz dumanı ve egzozlar vardır.
• Dişli ve çarklar yerine dizel motor ve elektrik üreten jeneratörler vardır.
• Tahta, kumaş ve deri yerine herşey çelikten yapılmadır.
• Ev büyüklüğündeki bilgisayarlar gibi ilkel teknolojik aletler de ilk kez kullanılmaya başlanmıştır.

Bu bilim-kurgu alt janrasına örnek olarak sinemadan Mad Max serisini, oyunlardan Metal Slug ve Bioshock'u(1 ve 2'yi), edebiyattan da Yürüyen Kentler'i gösterebiliriz. Konuyu araştırırken dailydot.com'dan Aja Romano'nun dieselpunk'ın post apokaliptik yönüyle ilgili güzel tanımlarına rastladım:

"Steampunk is about a world waiting to happen. Dieselpunk is about a world that’s about to self-destruct."

"Steampunk, gerçekleşmeyi bekleyen bir dünya hakkında. Dieselpunk ise, kendini imha etmekle ilgili bir dünya hakkında."

"Dieselpunk emphasizes war and weaponry where steampunk emphasizes peace and technological invention. Dieselpunk is gritty and grimy where steampunk is clean. Dieselpunk emphasizes artillery, steel, and iron."

"Steampunk barışı ve teknolojik icadı vurgularken, dieselpunk savaşı ve silahları vurguluyor. Steampunk temizken, dieselpunk cesur ve kirlidir. Dieselpunk ağır silahların, çeliğin ve demirin üzerinde duruyor. "

Atompunk: Mekanik ve buharlı makinelerin yerlerini tamamen radyoaktif(nükleer) enerjiye bıraktığı, bilgisayarların, dijital eşyaların ve robotların yaşamın büyük bir parçası haline geldiği, 50 ve 60'ların ruhunun yansımasının görüldüğü alternatif bir dönem olarak göze çarpıyor. Bu kez ön planda olan öğeler soğuk savaş, modernizm, ışın silahları, aerodinamik mimari, gelişmiş nükleer teknoloji ve radyasyon...Temelde sunduğu ise nükleer enerjinin korkunç sonuçlara yol açtığı post apokaliptik bir evren. Bu alt türe verebileceğimiz en iyi örnek tabii ki Fallout'tan başkası olamaz. Sinema'dan ise en sonki Godzilla'yı ve The Chernobyl Diaries'i sayabiliriz.

Bu arada atompunk'la ilgili araştırma yaparken Raygun Gothic kavramına da denk geldim. Raygun Gothic, William Gibson'ın The Gernsback Continuum adlı öyküsünde kullanılan bir kavram imiş. Hikayedeki bir karakter bu kavramı Amerikan streamline(aerodinamik) akımını tanımlarken kullanmış. Streamline akımı İkinci Dünya Savaşı sonrası Amerikası'nda, ekonomik büyümenin yarattığı iyimser hava ile birlikte teknolojinin geleceğin toplumuna vaad ettiği dünyaya dair tasvirlerde görsel bir unsur olarak gelişmiş. Toparlarsak, genel olarak daha iyimser ve daha az askeri hissin olduğu bir 1950'ler dönemi olarak tanımlanıyor Raygun Gothic. İlk Star Trek serisi de bu türe giriyormuş bu arada.

---

Cyberpunk : Evet sıra geldi bu bilim-kurgu alt türlerinden belki de en çok bilineni ve popüler olanına. Ben de şahsen aralarından en çok cyberpunk atmosferine bayılıyorum. Kelime olarak cybernetic(sibernetik) ve punk kelimelerinin birleşiminden oluşan cyberpunk'ı tanımlayabileceğimiz en kısa cümle "high tech, low life" olur heralde. Yakın geleceğin distopik bir şekilde tasvir edildiği cyberpunk'ta cyborg'lar, android'ler üretilmeye başlanmış, atompunk zamanından kalma uzaya çıkma-inmenin yerini başka gezegenlere gitmeler, kolonileşmeler almıştır. Teknoloji bu kadar ilerlemesine rağmen kirlilik, uyuşturucu kullanımı ve aşırı nüfus dikkat çekicidir. Toplumun dejenerasyonu, bireylerin yabancılaşması ve kendilerine birer kimlik ve yer arayışları, esasen ekonomik kaygıları insani kaygıların önüne koyan düzene ve mega şirketlere olan ciddi eleştirilerin yansımasıdır. Ayrıca türün ana temalarından biri de sanal gerçeklik ve yapay zekadır.

Kökler ise 80'ler öncesine dayanıyor. Distopik romanlar ve Philip K. Dick'in eserleri cyberpunk yazarlarına türün temellerini atmakta öncülük etmiştir. Cyberpunk'ın popülerleşmesini ve konuşulmasını sağlayan olgu ise William Gibson'un 1984'te yayınladığı Neuromancer adlı kitabıdır. Cyberpunk terminolojisi onun romanlarından oldukça beslenmiştir. Bu tür denince benim aklıma gelen ilk imge Blade Runner filmindeki neon ışıklarla kaplı şehir manzaraları oluyor nedense, bilmiyorum siz ne dersiniz. Yavaştan örneklere geçecek olursak eğer, film olarak RoboCop'u, The Matrix serisini, Total Recall'u, anime olarak Ghost In The Shell'i(Koukaku Kidoutai), oyun dünyasından Deus Ex'i, System Shock 2'yi, dizi ve kitap olarak da Altered Carbon'u sayabiliriz.

Sayın @muratkbesiroglu ve @murattatar, konu ilginizi çekebilir :)

Görsel kaynak: 12345678910